سازمان موساد یا عنکبوت سیاه

به گزارش محمد کریمی ://سازمان اطلاعات و وظایف ویژه (موساد)، نام سازمان اطلاعاتی خارجی رژیم صهیونیستی است که در اول آوریل سال ۱۹۵۱ توسط نخست وزیر وقت اسرائیل،داوید بنگوریون تأسیس شد. این سازمان وظیفه جمع آوری اطلاعات و خنثی سازی فعالیتهای علیه اسراییل در قالب عملیات جاسوسی و مخفیانه دنبال می کند. این سازمان در فعالیتهای خود جنبه مخفیانه کار کردن را رعایت می کند. در رابطه با زمینه های مختلفی که توسط این سازمان مورد رسیدگی قرار میگیرد، میتوان از روابط مخفیانه ای که کمک زیادی به بستن پیمانهای صلح بین اسرائیل و کشورهای مصر و اردن داشته است،قضیه اسرا و مفقودین،تکنولوژی، پژوهش و تحقیق نام برد. دولت اسرائیل مأموریت گردآوری اطلاعات، تجزیه و تحلیل اطلاعات و انجام عملیات مخفیانه ویژه در خارج از خاک اسرائیل را، به عهده موساد واگذار نموده است. گفتنی است که دفتر اصلی موساد در تل آویو است. این مؤسسه در برآورد های اخیر دارای ۱۲۰۰ نفر کارمند دفتری میباشد. در ماه مه سال ۱۹۴۸  م / اردیبهشت ۱۳۲۷ ش، سرانجام پس از یک و نیم قرن تلاش گسترده و همه جانبه رهبران و کانون های یهودی و صهیونیستی، اعلامیه ی تأسیس دولت اسرائیل در سرزمین فلسطین صادر و آمال و وعده های پیشقراولان صهیونیسم تحقق پیدا کرد.

نویسنده آمریکایی کتاب ارتباط خطرناک، با اشاره به نمای ساختمان بدون علامت ،مخفی و سّری موساد در خیابان َخَدرَدَفنا در فلسطین، نقش جامعه ی اطلاعاتی یهودی ها را در پیدایش اسرائیل اساسی دانسته و معتقدند؛ موفقیت کامل اسرائیلی ها در پدید آوردن دولتی یهودی در فلسطین، تا حد زیادی مدیون اطلاعاتی بوده که امروز آن را عملیات پنهان می خوانند. تلاش های اطلاعاتی همه جانبه ی یهودیها و پشتیبانی سّری و پنهانی آمریکا، دو عامل و عنصر کلیدی در این حرکت بودند که این هر دو مورد، وابسته به یهودیانی بود که متعلق به خارج از اسرائیل بودند. در قلب این تکاپوی اطلاعاتی سازمانی سّری قرار داشت که شای خوانده می شد.  پس از تأسیس دولت اسرائیل، چون اولویت ها و مأموریت های اطلاعاتی جامعه ی صهیونیستی عوض شد و تغییر کرد، دیوید بن گوریون اولین نخست وزیر اسرائیل، شای را منحل و به جای آن سه سازمان اطلاعاتی جداگانه ایجاد کرد. سرویس اطلاعات نظامی که اساسًا برای مقابله با ارتش های عرب ایجاد شده بود و تحت کنترل وزارت دفاع قرار داشت. سرویس اطلاعات خارجی که گاریل کهنه کار آن را ریاست و اداره می کرد، بخشی از وزارت خارجه بود. بخش امور یهودیان که تحت عنوان شین بت تجدید سازمان شده بود، توسط یک روس لاغر اندام به نام ایسر هارل ریاست می شد و مسؤولیت اطلاعاتو امنیت داخلی را به عهده داشت. در سال ۱۹۵۱ و به دنبال یک سری درگیری های داخلی، تشکیلات اطلاعاتی اسرائیل دوباره دستخوش تحول شد. به جای بخش خارجی که قسمتی از وزارت امور خارجه به حساب می آمد، آژانس جدیدی ایجاد شد که زیر نظر مستقیم نخست وزیر قرار می گرفت. این آژانس همان موساد بود که بعداً به صورت سازمانی افسانه ای درآمد. مسؤولیت آن را به عهده ی شیلوا گذاشتند. ساموئل کاتز به عنوان یک کهنه کار اسرائیلی، که اثرش را با هماهنگی محافل رسمی و دولتی اسرائیل به رشته ی تحریر درآورده، می نویسد: آژانس یهود که در سال ۱۹۴۰ به خاطر بخش های مخفیانه ی عملیاتی اش بیشتر به یک وزارت دفاع شبیه بود تا یک تشکیلات سیاسی دوران قبل از استقلال ، همراه با حمایت کامل فرماندهی عالی هاگانا سرویس اطلاعاتی ملی را تشکیل داد تا نیازهای وضعیت جدید را برآورده سازد. این سرویس جدید اطلاعات ملی، نام مشهور شای را روی خود گذاشت. بسیاری از محققین صلاحیت دار اسرائیلی خلق این سازمان را به عنوان بسته شدن نطفه ی واقعی واحد اطلاعات نظامی در نظر می گیرند. این در حالی است که برخی دیگر اعتقاد دارند، هسته ی تشکیل یک واحد اطلاعات نظامی یهودی از سال ۱۹۰۹ در فلسطین وجود داشته است. این همان زمانی بود که گروه مسلح هاشومر روستائیان عرب دهکده های مجاور را تحت نظر می گرفت. در ماه ژوئن ۱۹۴۰، شای یک واحد ویژه ی عربی بنیان گذاشت. این واحد که فرماندهی آن با عزرا دانین بود، جمع آوری و تحلیل اطلاعات را در مورد قابلیت های نظامی اعراب و مقاصد آنها به طور منظم انجام می داد. ساموئل کاتز نقش انگلستان و سرویس جاسوسی آن را در شکل گیری و پیدایش شای، اساسی و جدی می داند: سازمان جدید شای روابط نزدیکی با سرویس اطلاعاتی انگلستان برقرار و در واقع تلاش کرد، شیوه و سازمان خود را طبق آنچه در ام. آی. ۴، یعنی اطلاعات نظامی انگلستان؛ ام. آی. ۵ یعنی سرویس ضد اطلاعات انگلستان؛ و ام. آی. ۶  ِیعنی سرویس جاسوسی خارجی انگلستان، وجود داشت، تنظیم کند. در چند سال قبل از جنگ جهانی دوم، سرویس های اطلاعاتی انگلستان در جریان شکل گیری گروه های اطلاعات نظامی، به شای کمک کردند. رابطه ی آنها از زمانی آغاز شد که در سال۱۹۳۶ در فلسطین شورش هایی به پا شد و هاگانا و واحدهای اطلاعاتی انگلستان برای سرکوب اعراب طغیانگر با یکدیگر همراه شدند. به نوشته ی استوارت استیون انگلیسی: علاوه بر هاگانا، سازمان دیگری به نام شروت اییدیئوت وجود داشت که مأمور جمع آوری اطلاعات بود. بعدها این سازمان به نام شای نامیده شد. این نویسنده در صفحات دیگر کتاب، شای را اداره ی اطلاعات هاگانا قلمداد کرده که با نام پوششی مؤسسه ی کمک به قهرمانان فعالیت می کرد. او از تشکیل جلسه ای خبر داده که بنا به دستور دیوید بن گوریون لیدر سیاسی هاگانا و نخست وزیر اسرائیل، در همان ایام اول پس از اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی، با هدف ایجاد تغییرات و تجدید ساختار تشکیلات اطلاعاتی و جاسوسی اسرائیل تشکیل شده بود: ً ایسر بئری یکی از فرماندهان برجسته ی شای که اتفاقا ریاست اولین جلسه را عهده داشت، به حاضرین گفت که نخست وزیر از او خواسته است در ساختمان شای تغییراتی بدهد. پیشنهاد شده است که سه اداره تشکیل شود: سازمان اطلاعات  و ضد اطلاعاتی ارتش تحت ریاست ایسر بئری، سازمان اطلاعات و ضد اطلاعاتی سیاسی مأمور جمع آوری اطلاعات از کلیه ی نقاط دنیا به ریاست بوریس گورییل و بالاخره اداره ی سوم با مأموریت داخلی به ریاست ایسر هارل. گزارش مشترک و طبقه بندی شده ی سرویس های اطلاعاتی ایالات متحده ی آمریکا، متشکل از مدیریت عملیات ضد اجتماعی (DOCS)، سازمان مرکزی اطلاعات (CIA) و سازمان اطلاعاتی دفاع [سازمان اطلاعات ارتش آمریکا] (DIA)، درباره ی پیشینه و پیدایش سرویس اطلاعات سری اسرائیل، معروف به موساد، بسیار حائز اهمیت است: در سال ۱۹۴۸، هنگامی که قیمومت انگلستان پایان یافت، جمعیت یهودی فلسطین، اسرائیل را تأسیس نمود. در میان سازمان های دولتی که ایجاد شدند، واحد اطلاعاتی و امنیتی نیز وجود داشت که به سرویس اخبار شای معروف بود. این سازمان بازوی اطلاعاتی نیروی مقاومت زیرزمینی صهیونیست ها بود که در زمان قیمومت انگلستان، با تأسیس آژانس یهود در سال ۱۹۲۹، در کنگره ی صهیونیست ها در زوریخ سوئیس، دست به عملیاتی در مقیاس جهانی زد. در آن زمان آژانس یهود متشکل از صهیونیست ها و غیر صهیونیست ها، با شرکت و حضور فعالانه وگسترده ی آمریکائیان بود. این آژانس به عنوان پوششی برای شای به کار می رفت و عملیات مخفی خود را در اروپای غربی و ایالات متحده گسترش داد. از سال۱۹۲۳ تا ۱۹۴۸، اهداف شای عبارت بود از: پیشبرد امر تأسیس یک دولت مستقل اسرائیلی، نفوذ در تأسیسات و تشکیلات قیمومتی انگلستان…، جمع آوری اخبار و اطلاعات سیاسی جهت بهره گیری در تبلیغات صهیونیستی، نفوذ در احزاب و گروه های عرب و ضد صهیونیستی در فلسطین و کشورهای مجاور…، حفظ امنیت قاچاق اسلحه و برنامه ی مهاجرت غیرقانونی [یهودی ها به فلسطین] و…

شای از بخش های زیر تشکیل یافته بود: اطلاعات سیاسی، امنیت داخلی و ضد جاسوسی، اطلاعات نظامی، شاخه ی پلیسی اطلاعات نظامی و بالاخره اطلاعات و امنیت دریایی در آوریل سال ۱۹۵۱، نخست وزیر و کابینه اش…، به علت درگیری های داخلی و عدم هماهنگی زیر مجموعه های شای شدیدا احساس خطر کرده و نسبت به دوباره سازی کامل ساختار اساسی و جامعه ی امنیت و اطلاعات اسرائیل تصمیم گرفتند. این مأموریت به عهده ی مردی به نام ریون شیلوا گذارده شد. شیلوا رئیس این مرجع که کمیته ی سران سرویس ها یا وعدت نام گرفته بود، سرویس اطلاعات و امنیت دریایی و واحد نو بنیاد اطلاعات هوایی را در اطلاعات نظامی ادغام نمود. سرویس اطلاعات سیاسی را از وزارت خارجه جدا و مستقل نمود و در شکل سرویس اطلاعات سری دوباره سازی کرد. سرویس امنیت داخلی و ضد جاسوسی ، غیر از تغییرات داخلی همچنان دست نخورده باقی ماند. ً سرویس های امنیتی و اطلاعاتی اسرائیل، این ساختار را نسبتا بدون تغییر، در طی جنگ های اعراب و اسرائیل در اکتبر و نوامبر ۱۹۵۶، جنگ شش روزه در ژوئن ۱۹۶۷ و جنگ یوم کیپور [جنگ رمضان] در اکتبر ۱۹۷۳، حفظ کردند. در اوایل ۱۹۶۳، درست قبل از بازنشستگی و کناره گیری، بن گوریون، کمیته ای را برای بررسی اوضاع تعیین و انتخاب نمود. او نگران آن بود که تأسیسات و تشکیلات امنیتی و اطلاعاتی که به سبب نقش او به عنوان نخست وزیر و وزیر دفاع، معمولاً رضایت بخش عمل می نمود، با کناره گیری وی، رو به زوال رود. در ژوئیه ی ۱۹۶۳، کمیته گزارش خود را تسلیم نخست وزیر جدید، لوی اشکول نمود. از جمله تغییرات براساس توصیه ی کمیته ی جابجایی اختیار و مسؤولیت شین بت از وزیر دفاع به نخست وزیر، جامه ی عمل پوشانده شد. در فاصله ی کوتاه بین سپتامبر ۱۹۶۵ تا ژوئیه ی ۱۹۶۶، ایسر هارل رئیس قبلی «وعدت» و رئیس موساد به عنوان مشاور اشکول نخست وزیر در مسایل امنیتی و اطلاعاتی انجام وظیفه نمود.

به دنبال شکست و افت اطلاعاتی عنوان شده در جنگ یوم کیپور [رمضان]، ولت اسرائیل کمیسیون آگرانت را برای تحقیق مسایلی که مرتبط به عملیات جنگی و عملکرد سرویس های امنیتی و اطلاعاتی بود تعیین کرد. کمیسیون در  گزارش کوتاه و مقدماتی خود در آوریل ۱۹۷۴، پیشنهاد تقویت و فعال نمودن پست مشاورت مخصوص نخست وزیر را در امور امنیت و اطلاعات مطرح نمود. از سال ۱۹۷۴ تا ۱۹۷۶، توصیه های گزارش مقدماتی کمیسیون آگرانت اعمال شد. نخست وزیر ارتشبد مخصوص رهاوم زیوی را به عنوان مشاور مخصوص خود برگزید. در اکتبر ۱۹۶۷، زیوی از این پست استعفا داد و سرتیپ بازنشسته، و رئیس قبلی اطلاعات نظامی یهوشافت هرکابی جانشین وی شد.